Ieder mens voelt zich wel eens eenzaam. Dat is het probleem ook niet. Het probleem ontstaat als je niet in staat bent om het op te lossen. Eenzaamheid kan beschouwd worden als een chronisch gezondheidsprobleem, bijna de helft van alle Belgen (46%) voelt zich, vandaag de dag, soms tot altijd eenzaam. Dit gevoel van chronische eenzaamheid kan serieuze gevolgen hebben voor de fysieke en mentale gezondheid. Groeien we als samenleving naar verzameling van eenzame individuen, of is er een oplossing?
Wat is eenzaamheid?
Eenzaamheid is een verschijnsel dat bij het leven hoort, maar de ervaring van eenzaamheid is een subjectieve en individuele aangelegenheid. Eenzaamheid heeft te maken met het ontbreken van betekenisvolle relaties. Niet het aantal relaties, maar de betekenis die iemand daaraan geeft, is van belang. Dat je een heleboel mensen kent, zegt niets over de kwaliteit van die relaties. Je kunt je eenzaam voelen ondanks een partner of een brede vriendenkring.
Het onprettige gevoel dat naar boven komt een gebrek aan verbondenheid, noemt men eenzaamheid. Eenzaamheid en verbondenheid zijn onlosmakelijk met elkaar verweven.
Wat is verbondenheid?
Het woord verbondenheid komt eigenlijk van het woord ‘verbinden’. Een woord met ruime betekenis. Andere woorden die hier bij aansluiten zijn: in contact zijn met, in relatie staan tot, je hechten aan, je aansluiten bij, je verenigen met, behoren tot, je één voelen met…
Eigenlijk leven we continu in verbinding. Naast het in verbinding zijn met andere mensen, is er ook de verbondenheid met onszelf, met de ruimte om ons heen, met de maatschappij waarin we leven… Er gebeurt eigenlijk van alles in ons en rond ons. Daar beweegt heel wat: er is actie en reactie. Vaak zijn we ons hier niet helemaal van bewust en gaan we gewoon door.
Om een houvast in het leven te hebben is het echter belangrijk om verbonden te zijn met onszelf. Om te weten wat voor onszelf belangrijk is, om onze eigen ‘ware’ ik te kennen.
Ook verbondenheid met anderen is van belang. We zijn geen eiland, we hebben nood aan anderen om ons heen: vrienden, collega’s, familie, buren…. Als we ons gewaardeerd en gezien voelen, voelen we verbondenheid.
Tot slot is het belangrijk dat we het gevoel hebben dat we thuishoren in de maatschappij waarin we leven. We moeten ons kunnen handhaven waar we wonen, werken en leven. Ook dat is verbondenheid. Denk maar eens aan hoe jij je zou voelen, moest je plots leven in China waar de overheid al je stappen controleert en bepaalt waar je gaat en staat.
Wanneer we ons niet verbonden voelen, ongeacht of dit nu met onszelf is, met ons netwerk of in de situatie waar we leven, dan treedt er een gevoel van eenzaamheid op. Zo bekeken, is éénzaamheid een signaal van het lichaam dat er een onevenwicht is in je verbondenheid.
Wie wordt geconfronteerd met eenzaamheid?
Ieder mens voelt zich wel eens eenzaam. Dat is het probleem ook niet. Het probleem ontstaat als je niet in staat bent om het op te lossen. Een chronisch gevoel van eenzaamheid kan serieuze gevolgen hebben voor de fysieke en mentale gezondheid. Het kan leiden tot cardiovasculaire complicaties zoals een hoge bloeddruk, een verlaagde weerstand, overgewicht, verlengd ziekteproces… Ook lijkt het effecten te hebben op cognitief vlak en het risico op de ontwikkeling van dementie. Daarnaast wordt het gelinkt aan depressieve gevoelens, angst, boosheid, stress en een negatief zelfbeeld (Hawkley & Cacioppo, 2010). Daarbij is er relatief vaak sprake van sociale angst bij mensen die last hebben van gevoelens van eenzaamheid (Lim, Rodebaugh, Zyphur & Gleeson, 2016). Op die manier kan men eenzaamheid als het ware beschouwen als een chronisch gezondheidsprobleem.
Vaak wordt er gedacht dat eenzaamheid een probleem is dat vooral voorkomt onder ouderen, maar niets is minder waar. Bijna de helft van alle Belgen (46%) voelt zich vandaag soms tot altijd eenzaam. Het probleem is het grootst bij jonge Belgen, want 54,5% van de jonge Belgen tussen de 20 en de 34 jaar voelt zich eenzaam. Ook bij generation X is eenzaamheid al te vaak een harde realiteit, want 53% van de Belgen tussen 35 en 50 jaar geeft aan zich eenzaam te voelen. Opvallend: hoe ouder we worden, hoe minder eenzaam we ons voelen. Bij de oudste leeftijdscategorie (70-plussers) voelt 28,3% zich eenzaam, een stuk minder dus dan bij de jonge Belgen (Annemans, 2018).
Dit beeld is de afgelopen jaren ook internationaal steeds duidelijker geworden. Onderzoek (Shovestul et al uit 2020) laat zien dat eenzaamheid piekt op de leeftijd van 19 jaar, om daarna langzaam af te nemen. Uit allerlei onderzoek blijkt dat mensen gelukkiger worden naarmate ze ouder worden. Heel cru zou je ook kunnen zeggen dat veel mensen met chronische eenzaamheid eenvoudigweg niet zo oud worden.
De Belgische 2-deling
In België gaat men vaak uit van 2 soorten eenzaamheid: sociale eenzaamheid en emotionele eenzaamheid. Maar eigenlijk is het - zoals reeds uitgelegd - iets ingewikkelder dan dit. Onevenwicht in verbondenheid levert eenzaamheid op. Wat de overige omstandigheden zijn, bepaalt hoe men het best om kan gaan met die eenzaamheid. Denk bijvoorbeeld aan tijdelijkheid van de situatie, gebeurtenissen in het verleden…
Dit zorgt ervoor dat niet elke soort eenzaamheid, maar elke persoon die zich eenzaam voelt een eigen aanpak nodig heeft. Ook zal niet elke persoon bij dezelfde omstandigheden zich eenzaam voelen. Het aantal sociale contacten en de intensiteit of nog kwaliteit van die contacten dat iemand nodig heeft, hangt samen met de persoonlijkheid van mensen. Sommige mensen hebben genoeg aan één zeer goede vriend, anderen hebben liever meer mensen rond zich, ook al is dat contact misschien wat oppervlakkiger. Sommige mensen krijgen energie van sociale contacten in groep, andere mensen verkiezen dan weer contact met 1 of 2 personen. Je kan dus onmogelijk voor iemand anders inschatten of en wanneer hij zich eenzaam voelt. Je kan dus zeker niet bepalen wat de ander moet doen om minder eenzaam te zijn.
Sociale eenzaamheid ontstaat omdat je het gevoel hebt niet voldoende sociale contacten te hebben. Dit kan heel wat diverse redenen hebben: een verhuizing, een scheiding, een langdurige ziekte, de coronaperiode waardoor je nu minder contacten hebt, overlijden van mensen in je omgeving… om met sociale eenzaamheid om te gaan is de eerste stap het verzamelen van meer contacten om je heen. Dit is echter niet altijd zo gemakkelijk. Mogelijks schrikt dit je af omdat je niet goed durft, of niet goed weet hoe eraan te beginnen, of uit angst voor het coronavirus…
Vanzelfsprekend is het leggen van contacten niet het pasklare antwoord. Het gaat erom dat je contacten legt die bij je passen. Wanneer je van lezen en rust houdt, is het aansluiten bij een voetbalclub misschien niet het antwoord… Eenzaamheid is dus een subjectieve en individuele aangelegenheid. Het feit of je heel wat mensen kent, zegt niets over de betekenisvolheid van de relaties. Je kan je eenzaam voelen ondanks het feit dat je een partner hebt of een brede vriendenkring. En dit brengt bij ons bij emotionele eenzaamheid.
Emotionele eenzaamheid heeft dan ook weinig te maken met onvoldoende contacten. Sommige mensen voelen zich – ondanks dat ze wel voldoende sociale contacten hebben – eenzaam. Ze voelen zich als het ware midden in gezelschap alleen. Hier gaat het dan om een gebrek aan verbondenheid. Ze voelen te weinig link, band met de mensen rondom hen. Het hebben van betekenisvolle banden, vriendschappen en contacten is echter een basisvoorwaarde om je goed in je vel te voelen. Als je je niet verbonden voelt met de mensen om je heen kan dit heel wat negatieve emoties met zich meebrengen. Het gevoel van verbondenheid is eigenlijk noodzakelijk om je gelukkig te voelen. Het spreekt voor zich dat hier op een andere manier mee omgegaan dient te worden.
Eigenlijk is eenzaamheid niet te onderschatten. Het is niet zo eenvoudig op te lossen als buitenstaanders vaak suggereren: sluit je aan bij een vereniging, kom eens buiten… Neen je hebt gelijk, eenzaamheid is lastig. In een van onze volgende blogs gaan we het hebben over verbondenheid. En paradoxaal genoeg kan je verdiepen in verbinding en verbondenheid helpen om met eenzaamheid om te gaan.
Bronnen
Hawkley, L. C., & Cacioppo, J. T. (2010). Loneliness matters: a theoretical and empirical review of consequences and mechanisms. Annals of Behavioral Medicine, 40(2), 218-227.
Lim, M. H., Rodebaugh, T. L., Zyphur, M. J., & Gleeson, J. F. (2016). Loneliness over time: The crucial role of social anxiety. Journal of Abnormal Psychology, 125(5), 620
[1]Brewer, M. B., & Gardner, W. (1996). Who is this ‘We’? Levels of collective identity and self representations. Journal of Personality and Social Psychology, 71(1), 83–93.
Cacioppo, S., Grippo, A. J., London, S., Goossens, L., & Cacioppo, J. T. (2015). Loneliness: clinical import and interventions. Perspectives on Psychological Science, 10(2), 238–249.
https://gelukkigebelgen.be/wp-content/uploads/Persdossier_180705.pdf
